Jezelf mogen zijn als kind

Ik wilde ‘Afwijkend en toch zo gewoon‘ van Sarah Morton graag lezen omdat ik benieuwd was naar de beleving van een kind met autisme. Nu ik het gelezen heb denk ik dat het interessant en waardevol is voor veel mensen die met kinderen werken, met name in het onderwijs. Het zijn niet alleen autistische kinderen die benaderd worden vanuit het idee dat ze moeten voldoen aan een norm die bepaalt wat ‘normaal’ is en wat niet. In onze samenleving doen we dit met alle kinderen, en naar mijn mening is deze houding heel schadelijk voor ze.

Prestatiedruk

Als kindercoach kom ik bij allerlei verschillende kinderen vaak faalangst tegen. En het gevoel van ’teveel moeten’. Deels is dit te wijten aan de doorgeslagen toets-cultuur, die kinderen veel stress bezorgt. Maar dit is een uiting van een dieper gelegen behoefte aan houvast, aan willen ‘meten en weten’ om grip te krijgen op de onpeilbare menselijke geest en het gecompliceerde gedrag dat eruit voortkomt. We leven in een tijd waarin ‘wetenschap’ als hoogste waarheid wordt gezien. Dus vergelijken we het gedrag en het leren van kinderen met wat we ‘weten’ dat gemiddeld is voor hun leeftijd, met wat we zien en begrijpen als ‘normale ontwikkeling’. En natuurlijk doorlopen de meeste kinderen bepaalde fases, zoals leren kruipen, lopen, praten en later fietsen, lezen en schrijven. Maar ieder kind is ook anders. En veel belangrijker dan kennis over kinderen is openheid. Werkelijke belangstelling voor wat kinderen bezighoudt, geduld om hen dit te laten uiten, gevoeligheid en intuïtie die hen aanmoedigt om zichzelf te ontwikkelen, in plaats van hen te willen passen in een voorgevormd idee van ‘normaal gedrag’ dat hen wordt opgelegd – zodat ze constant het gevoel krijgen te moeten voldoen, en anders te moeten zijn dan ze werkelijk zijn.

Volgens de norm

Sarah heeft in haar jeugd veel teveel van deze vorm van onderwijs en begeleiding meegemaakt – dit is immers de ‘gewone’ gang van zaken, en in het speciaal onderwijs is het helaas niet anders. Je zou verwachten dat mensen die daar werken meer geduld en begrip hebben voor de behoeften van de kinderen. Sarah had in de pauze bijvoorbeeld behoefte aan ruimte om zich vrij te kunnen bewegen. Ze vertelt dat het hele plein door ‘de voetballers’ in beslag werd genomen, ‘omdat dit lastige leerlingen waren die bezig gehouden moesten worden’. De andere leerlingen, zoals Sarah moesten letterlijk het veld ruimen.

‘Degenen die niet voetbalden waren ondergeschikt aan de voetballers, bijna op de manier waarop leerlingen ondergeschikt waren aan leerkrachten. Het werd een regime.’

Geweld

Ze vertelt over ‘leerkrachten die schreeuwden en dreigden en soms iemand wild door elkaar rammelden. Kinderen met een apatische blik in hun ogen, die op de gang geparkeerd zaten. Of hartverscheurend huilden of riepen. Het was niet ongewoon om kinderen van zes jaar een uur te laten zitten, zonder activiteit. Het kind wist soms niet waar het aan toe was, of wat er was gebeurd.’

Ook het begrip voor het zich uiten op een eigen wijze ontbrak veelal.
‘De leraar vroeg iets. Het kostte me een paar seconden om over een antwoord na te denken en het ook nog uit te spreken. Die tijd kreeg ik niet. Op dwingende toon herhaalde hij de vraag vijf keer achter elkaar, alsof ik nooit eens luisterde. Toen stokte het ‘gesprek’ helemaal. Het duurde de rest van de dag om eroverheen te komen. Zoveel onbegrip, terwijl ik bereid was antwoord te geven.’

Gedetailleerde herinneringen

Het verhaal van Sarah’s jeugd wordt in chronologische volgorde verteld, daarbinnen maakt ze soms uitstapjes naar het verleden, of een verwijzing naar de toekomst. In het eerste deel van het boek zit ze op een gewone basisschool. Hier krijg je als lezer inzicht in de moeite die ze door haar gevoeligheid heeft met sommige situaties, zoals lawaai. Je leert haar kennen als een meisje met een sterke beleving en fascinaties zoals voor insekten en dino’s, ‘ernstige muziek’ in plaats van vrolijke deuntjes zoals de meeste kinderen leuk vinden. Ze heeft een sterke eigen wereld.

Lees hier de volledige reflectie: Afwijkend en toch zo gewoon